Zona thần kinh ở mắt: Nguyên nhân, biểu hiện và cách chữa

Zona ở mắt là một bệnh lý do virus varicella-zoster (virus thủy đậu) gây ra, thường gặp ở những người đã từng mắc thủy đậu trước đó. Khi virus này tái hoạt động, nó có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh quanh mắt, gây ra tình trạng viêm và đau đớn.

Nếu không được điều trị kịp thời, zona ở mắt có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như mất thị lực. Bài viết này sẽ giải thích chi tiết về nguyên nhân, biểu hiện và phương pháp điều trị hiệu quả đối với bệnh zona ở mắt, giúp bạn hiểu rõ hơn về cách phòng ngừa và chữa trị bệnh lý này.

Thông tin chi tiết về bệnh Zona ở mắt bao gồm nguyên nhân, biểu hiện và cách chữa

Zona thần kinh ở mắt là gì?

Zona thần kinh ở mắt, còn được gọi là Herpes Zoster Ophthalmicus (HZO), là một bệnh lý nghiêm trọng xảy ra khi virus varicella-zoster tái hoạt động và ảnh hưởng đến nhánh thần kinh mắt (V1) của dây thần kinh số 5. Đây không chỉ là một vấn đề da liễu đơn thuần mà còn có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm cho thị lực nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách.

Bệnh có xu hướng gia tăng ở người trên 50 tuổi, đặc biệt phổ biến ở nhóm trên 60 tuổi, và có thể gây ra những hậu quả lâu dài ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Hiểu rõ về bệnh sẽ giúp bạn nhận biết sớm các dấu hiệu và tìm kiếm sự chăm sóc y tế phù hợp.

Zona thần kinh ở mắt là một bệnh lý nghiêm trọng ảnh hưởng đến nhánh thần kinh mắt

Nguyên nhân gây bệnh zona ở mắt

Zona thần kinh ở mắt do virus Varicella-zoster (VZV) gây ra – cùng loại virus gây bệnh thủy đậu trong thời thơ ấu¹,⁵. Sau khi khỏi thủy đậu, virus không biến mất hoàn toàn mà ẩn nấp trong các hạch thần kinh cảm giác suốt nhiều năm. Khi hệ miễn dịch suy giảm, virus tái hoạt động và di chuyển dọc theo sợi thần kinh đến da và mắt, gây ra các triệu chứng đặc trưng².

Các yếu tố nguy cơ chính gây zona ở mắt

Tuổi tác: Người trên 60 tuổi có nguy cơ cao nhất mắc bệnh, với tỷ lệ mắc bệnh tăng đáng kể ở nhóm tuổi này.

Suy giảm miễn dịch: Những người có hệ miễn dịch suy yếu do các nguyên nhân sau đây có nguy cơ cao:

• Nhiễm HIV (nguy cơ cao gấp 15 lần so với người bình thường)
• Đang điều trị hóa chất hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch
• Mắc các bệnh ác tính
• Suy thận giai đoạn cuối

Căng thẳng và stress: Stress thể chất hoặc tinh thần có thể là yếu tố kích hoạt virus tái phát.

Virus Varicella-zoster (VZV) gây ra bệnh Zona thần kinh ở mắt

Biểu hiện và triệu chứng bệnh Zona ở mắt

Zona ở mắt có thể gây đau dây thần kinh dữ dội quanh mắt, phát ban/mụn nước ở trán/mũi/mắt, mắt đỏ, sưng mí, và có thể gây mờ giác mạc hoặc mất thị lực. Dưới đây là các biểu hiện và triệu chứng phổ biến của bệnh zona ở mắt, lúc phát bệnh, ở da và ở mắt.

Giai đoạn tiền khởi phát

Trước khi phát ban xuất hiện, bệnh nhân thường trải qua giai đoạn tiền khởi phát kéo dài từ vài ngày đến vài tuần với 4 triệu chứng sau:

• Đau dây thần kinh dữ dội ở vùng trán, quanh mắt (mô tả như “cảm giác bỏng rát” hoặc “đau nhói”)
• Sốt, mệt mỏi, khó chịu toàn thân
• Nhạy cảm với ánh sáng
• Đau đầu

Bệnh nhân thường trải qua giai đoạn tiền khởi phát với các triệu chứng như đau dây thần kinh dữ dội ở vùng trán, quanh mắt

Triệu chứng da

Sau giai đoạn tiền khởi phát, bệnh nhân sẽ xuất hiện 2 triệu chứng dưới da bao gồm:

• Phát ban đặc trưng: Các mụn nước (vesicles) xuất hiện thành từng dải dọc theo phân bố của dây thần kinh mắt, chỉ ở một bên mặt. Ban đầu là những nốt đỏ, sau đó phát triển thành mụn nước trong, cuối cùng khô lại thành vảy và để lại sẹo trong khoảng 2-4 tuần.
• Dấu hiệu Hutchinson: Khi có mụn nước ở đầu mũi, bên mũi hoặc gốc mũi, đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ cao ảnh hưởng đến mắt. Dấu hiệu này rất quan trọng vì cho thấy nhánh nasociliary của dây thần kinh V1 bị tổn thương.

Sau giai đoạn tiền khởi phát, bệnh nhân sẽ xuất hiện một số triệu chứng dưới da

Biểu hiện ở mắt

Zona ở mắt có thể gây ra nhiều triệu chứng ở mắt, từ những dấu hiệu nhẹ đến các biến chứng nghiêm trọng.

Triệu chứng ban đầu:

• Mắt đỏ, chảy nước mắt nhiều
• Cảm giác cộm, khó chịu ở mắt
• Sưng mí mắt
• Giảm thị lực

Biến chứng nghiêm trọng:

• Viêm giác mạc (keratitis): có thể gây mờ giác mạc vĩnh viễn
• Viêm màng bồ đào (uveitis): gây tăng nhãn áp
• Tăng nhãn áp thứ phát có thể dẫn đến glaucoma
• Mất cảm giác giác mạc (neurotrophic keratopathy)

Triệu chứng ban đầu như mắt đỏ, chảy nước mắt nhiều

Các bước chẩn đoán Zona ở mắt

Để chẩn đoán bệnh zona ở mắt, các bác sĩ sẽ thực hiện các bước chẩn đoán lâm sàng và xét nghiệm hỗ trợ.

Chẩn đoán lâm sàng

Chẩn đoán zona ở mắt chủ yếu dựa trên triệu chứng lâm sàng đặc trưng:

• Phát ban mụn nước một bên theo phân bố dây thần kinh
• Đau dây thần kinh trước và trong khi có phát ban
• Có hoặc không có biến chứng về mắt

Xét nghiệm hỗ trợ

• Xét nghiệm PCR: Là phương pháp chính xác nhất để xác định virus VZV từ dịch mụn nước.
• Xét nghiệm kháng thể: Có thể sử dụng để xác định tình trạng miễn dịch.
• Khám mắt chuyên sâu: Bao gồm đo thị lực, soi đáy mắt, đo nhãn áp và khám bằng đèn khe để phát hiện các biến chứng về mắt.

Xét nghiệm PCR là phương pháp chính xác nhất để xác định virus VZV từ dịch mụn nước

Các phương pháp điều trị Zona ở mắt

Việc điều trị bệnh zona ở mắt yêu cầu sự kết hợp của nhiều phương pháp để kiểm soát nhiễm trùng, giảm đau và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là các phương pháp điều trị cụ thể.

Điều trị kháng virus

Thuốc kháng virus đường uống là nền tảng của việc điều trị, cần bắt đầu trong vòng 72 giờ đầu kể từ khi xuất hiện phát ban:

• Acyclovir: 800mg uống 5 lần/ngày trong 7-10 ngày
• Valacyclovir: 1000mg uống 3 lần/ngày trong 7 ngày
• Famciclovir: 500mg uống 3 lần/ngày trong 7 ngày

Lưu ý quan trọng: Đối với bệnh nhân suy giảm miễn dịch, có thể cần điều trị bằng acyclovir tiêm tĩnh mạch và thời gian điều trị dài hơn.

Uống thuốc kháng virus trong vòng 72 giờ đầu

Điều trị hỗ trợ và giảm triệu chứng

Việc điều trị hỗ trợ nhằm giảm đau và chăm sóc da đóng vai trò quan trọng trong việc làm dịu triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.

Phương pháp hỗ trợ giảm đau:

• Thuốc giảm đau thông thường (paracetamol, ibuprofen)
• Đối với đau dây thần kinh nặng: có thể cần thuốc chống trầm cảm tricyclic (amitriptyline) hoặc gabapentin

Chăm sóc tại nhà:

• Giữ vùng da sạch, khô
• Không gãi hoặc chạm vào mụn nước⁵
• Có thể dùng kem kháng sinh tại chỗ để phòng nhiễm trùng thứ phát

Paracetamol giúp điều trị hỗ trợ và giảm triệu chứng khi bị zona ở mắt

Điều trị biến chứng về mắt

Khi có biến chứng về mắt, cần phối hợp điều trị với bác sĩ nhãn khoa:

• Thuốc nhỏ mắt corticosteroid: Để điều trị viêm giác mạc và viêm màng bồ đào
• Thuốc giãn đồng tử: Giúp giảm đau và ngăn ngừa dính
• Thuốc hạ nhãn áp: Khi có tăng nhãn áp thứ phát
• Trong trường hợp nghiêm trọng: Có thể cần phẫu thuật như ghép giác mạc hoặc phẫu thuật glaucoma

Khi có biến chứng về mắt, cần phối hợp điều trị với bác sĩ nhãn khoa như sử dụng thuốc nhỏ mắt, thuốc giãn đồng tử, thuốc hạ nhãn áp

Điều trị đau thần kinh sau zona (PHN)

Đau thần kinh sau zona có thể kéo dài hàng tháng đến hàng năm, đặc biệt ở người cao tuổi. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm tricyclic (amitriptyline, nortriptyline)
• Gabapentin hoặc pregabalin nếu nhóm thuốc đầu không hiệu quả
• Thuốc giảm đau opioid ngắn hạn trong các trường hợp nặng
• Kem capsaicin bôi tại chỗ (có thể gây kích ứng)

Sử dụng thuốc chống trầm cảm tricyclic (amitriptyline, nortriptyline) giúp điều trị đau thần kinh sau zona

Zona ở mắt gây ra biến chứng gì?

Zona ở mắt có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến thị lực và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Việc nhận diện và điều trị kịp thời các biến chứng này là rất quan trọng để ngăn ngừa tổn thương vĩnh viễn cho mắt và bảo vệ chức năng thị giác.

Biến chứng cấp tính

• Viêm giác mạc: Có thể gây sẹo giác mạc vĩnh viễn
• Viêm màng bồ đào: Dẫn đến tăng nhãn áp và có thể gây glaucoma thứ phát
• Liệt dây thần kinh: Có thể ảnh hưởng đến dây thần kinh số 3, 6, 7
• Nhiễm trùng thứ phát: Do vi khuẩn xâm nhập vào các mụn nước bị vỡ

Biến chứng mãn tính

• Đau thần kinh sau zona: Đây là biến chứng phổ biến, với nguy cơ tăng đáng kể theo tuổi. Ước tính có khoảng 30-50% bệnh nhân trên 60 tuổi có thể gặp biến chứng này.
• Sẹo giác mạc: Ảnh hưởng đến thị lực, có thể cần ghép giác mạc
• Glaucoma thứ phát: Do tổn thương lâu dài của hệ thống dẫn lưu nước mắt
• Đục thủy tinh thể: Do viêm mãn tính hoặc dùng corticosteroid lâu dài

Zona ở mắt gặp bác sĩ khi nào?

Dựa vào dấu hiệu của bệnh Zona ở mắt, bạn sẽ cần theo dõi chặt chẽ hay thăm khám bác sĩ kịp thời để tối ưu hiệu quả điều trị.

Cần khám ngay lập tức

• Xuất hiện phát ban mụn nước ở vùng mặt, đặc biệt quanh mắt
• Có dấu hiệu Hutchinson (mụn nước ở mũi)
• Mắt đỏ, đau, giảm thị lực kèm theo phát ban zona
• Sốt cao, đau đầu dữ dội

Cần theo dõi chặt chẽ

• Người trên 60 tuổi mắc zona ở bất kỳ vị trí nào
• Người có hệ miễn dịch suy yếu
• Khi đau dây thần kinh không giảm sau 2-3 ngày điều trị

Cần thăm khám ngay lập tức khi xuất hiện triệu chứng như phát ban mụn nước ở vùng mặt, đặc biệt quanh mắt

Cách phòng ngừa bệnh Zona ở mắt

Để phòng ngừa bệnh Zona ở mắt, cần tiêm vắc-xin zona và tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.

Tiêm vắc-xin zona

Vắc-xin Shingrix được khuyến cáo cho người trên 50 tuổi, có hiệu quả phòng ngừa trên 90% ở nhóm tuổi 50-70 và 90% ở người trên 70 tuổi. Vắc-xin giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và giảm mức độ nghiêm trọng nếu có mắc bệnh.

Lịch tiêm: Tiêm 2 mũi cách nhau 2-6 tháng

Vắc-xin Shingrix giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và giảm mức độ nghiêm trọng nếu có mắc bệnh

Tăng cường sức đề kháng

Để tăng cường sức đề kháng cho cơ thể, bạn nên duy trì lối sống lành mạnh với 5 thói quen sau:

• Tập thể dục đều đặn: Giúp tăng cường hệ miễn dịch
• Vệ sinh cá nhân: Giữ vùng da bị ảnh hưởng sạch sẽ, tránh chạm vào không cần thiết. Rửa tay thường xuyên để tránh lây nhiễm sang người khác hoặc nhiễm trùng thứ phát.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Cơ thể cần thời gian để phục hồi, đặc biệt trong giai đoạn cấp tính của bệnh.
• Chế độ ăn uống: Nếu có mụn nước trong miệng, nên ăn thức ăn mềm, tránh đồ cay nồng. Duy trì chế độ ăn uống cân bằng, giàu vitamin và khoáng chất để hỗ trợ hệ miễn dịch.

Dinh dưỡng đầy đủ với vitamin C và các chất chống oxy hóa

Các câu hỏi thường gặp về bệnh zona ở mắt

Bị zona ở mắt bao lâu thì khỏi?

Các mụn nước zona ở mắt sẽ đóng vảy và khỏi trong khoảng 2-6 tuần. Thông thường tổn thương da kéo dài từ 10-15 ngày, nhưng các triệu chứng có thể kéo dài hơn tùy thuộc vào mức độ nặng và khả năng miễn dịch của người bệnh.²

Bệnh zona ở mắt có lây không?

Bệnh zona ở mắt không lây qua đường hô hấp. Tuy nhiên, người bệnh có thể lây truyền virus varicella-zoster cho người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa tiêm vaccine thủy đậu thông qua tiếp xúc trực tiếp với dịch mụn nước¹.

Bệnh Zona mắt kiêng gì?

Khi bị bệnh Zona mắt, người bệnh nên duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng để hỗ trợ phục hồi. Nên tránh rượu bia, chất kích thích. Nếu có mụn nước trong miệng, nên ăn thức ăn mềm, dễ nuốt, tránh đồ ăn cay nóng, nhiều axit.

Zona thần kinh ở mắt là một bệnh lý nghiêm trọng có thể gây ra những biến chứng lâu dài ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Việc nhận biết sớm các triệu chứng và điều trị kịp thời trong vòng 72 giờ đầu là vô cùng quan trọng để giảm thiểu các biến chứng và đau thần kinh kéo dài.

Phòng ngừa bằng vắc-xin và duy trì lối sống lành mạnh là những biện pháp hiệu quả để bảo vệ bản thân. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào, hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế chuyên nghiệp ngay lập tức để được tư vấn và điều trị phù hợp.

Tại Mắt Sài Gòn, chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe đôi mắt. Với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm và trang thiết bị hiện đại, chúng tôi cam kết mang lại dịch vụ chăm sóc mắt chất lượng cao nhất.

Tài liệu tham khảo

1. Bureau of Prisons Clinical Guidance. (2016, April). Varicella zoster virus infections: Prevention and control in correctional and detention facilities. Federal Bureau of Prisons. Retrieved August 12, 2025, from https://www.bop.gov/resources/pdfs/varicella2016.pdf

2. EyeWiki. (n.d.). Herpes zoster ophthalmicus. American Academy of Ophthalmology. Retrieved August 12, 2025, from https://eyewiki.org/Herpes_Zoster_Ophthalmicus

3. MedlinePlus Genetics. (n.d.). Shingles. U.S. National Library of Medicine. Retrieved August 12, 2025, from https://medlineplus.gov/genetics/condition/shingles/

4. Minor, M., & Payne, E. (2023). Herpes Zoster Ophthalmicus. [Updated 2023 Aug 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557779/

5. Sức khỏe đời sống. (2022, April 25). Bệnh zona thần kinh ở gần mắt: Những điều cần biết. Retrieved August 12, 2025, from https://suckhoedoisong.vn/benh-zona-than-kinh-o-gan-mat-nhung-dieu-can-biet-169220425153443206.htm

6. Sánchez, A., & Sahu, S. K. (2019). Herpes Zoster and its impact on the eye. PMC, 6722283. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6722283/ 

7. Tran, K. D., Falcone, M. M., Choi, D. S., Goldhardt, R., Karp, C. L., Davis, J. L., & Galor, A. (2016). Epidemiology of herpes zoster ophthalmicus: Recurrence and chronicity. Ophthalmology, 123(7), 1469–1475. https://doi.org/10.1016/j.ophtha.2016.03.005