Mắt đổ ghèn (Eye discharge) là tình trạng có dịch tiết bất thường từ mắt, bao gồm các dạng nhầy mủ, mủ thuần túy hoặc dịch tiết trong mờ. Nguyên nhân gây đổ ghèn có thể xuất phát từ yếu tố sinh lý và trong các bệnh lý của mắt. Dịch tiết này có thể tích tụ ở góc mắt và viền mi, làm mi mắt dính vào nhau, đặc biệt vào buổi sáng sau khi ngủ kèm theo các triệu chứng như mắt đỏ, sưng đau, ngứa rát, chảy nước mắt sống hoặc giảm thị lực.
Bài viết này sẽ giúp bạn phân biệt các dạng mắt đổ ghèn, nhận biết triệu chứng đi kèm, tìm hiểu nguyên nhân cũng như hướng xử trí đúng cách để bảo vệ sức khỏe đôi mắt và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.
Mắt đổ ghèn là gì?
Mắt đổ ghèn, hay dịch tiết mắt là hiện tượng tiết ra chất nhầy, mủ hoặc nước mắt quá mức từ mắt. Khác với thuật ngữ dân gian “đổ ghèn”, thuật ngữ y khoa chính xác mô tả tình trạng này là “dịch tiết mắt” hoặc “tiết dịch bất thường từ mắt”. Trong điều kiện bình thường, mắt sản xuất một lượng dịch tiết vừa phải để duy trì độ ẩm, làm sạch và bảo vệ bề mặt nhãn cầu khỏi các tác nhân có hại.
Cơ chế sinh lý tự nhiên của mắt hoạt động thông qua hệ thống tuyến lệ phức tạp, sản xuất nước mắt chứa các thành phần quan trọng như protein, lipid và chất nhầy mucin. Hệ thống dẫn lưu qua ống lệ mũi giúp điều chỉnh lượng dịch trong mắt, đảm bảo môi trường ẩm ướt tối ưu cho hoạt động thị giác.
Mắt đổ ghèn hay dịch tiết mắt (eye discharge) là sự tiết ra bất thường của mủ hoặc nước mắt quá mức từ mắt.
Nguyên nhân mắt bị đổ ghèn
Nguyên nhân gây ra mắt đổ ghèn rất đa dạng, có thể phân thành 2 nhóm chính là nguyên nhân sinh lý bình thường và nguyên nhân bệnh lý. Việc phân biệt chính xác giữa hai nhóm nguyên nhân này giúp người bệnh có cách xử lý phù hợp, tránh lo lắng không cần thiết hoặc chủ quan với những dấu hiệu nghiêm trọng.
Sinh lý
Quá trình đổ ghèn sinh lý diễn ra tự nhiên khi cơ thể nghỉ ngơi, đặc biệt trong thời gian ngủ. Khi không thực hiện động tác chớp mắt thường xuyên, dịch tiết tự nhiên tích tụ ở góc mắt và viền mi, tạo thành lớp “ghèn” khô cứng vào buổi sáng.
Chu kỳ sản xuất và dẫn lưu nước mắt hoạt động liên tục, nhưng hiệu quả làm sạch giảm đáng kể khi mắt đóng trong thời gian dài. Cơ chế bảo vệ này giúp loại bỏ tế bào chết, vi khuẩn và các tạp chất khỏi bề mặt mắt. Lượng dịch tiết sinh lý thường ít, có màu trong suốt đến trắng nhạt, không gây khó chịu hay ảnh hưởng đến thị lực. Hiện tượng này hoàn toàn bình thường và không cần can thiệp điều trị.
Bệnh lý
Mắt đổ ghèn là dấu hiệu cảnh báo nhiều bệnh lý về mắt cần được thăm khám và điều trị kịp thời. Viêm kết mạc là nguyên nhân phổ biến nhất gây mắt đổ ghèn bệnh lý, bao gồm viêm kết mạc vi khuẩn (do Staphylococcus, Streptococcus, Pneumococcus), viêm kết mạc virus (Adenovirus, Herpes simplex) và viêm kết mạc dị ứng (phấn hoa, bụi nhà, lông thú).
Tắc ống lệ cũng gây ra tình trạng mắt đổ ghèn, đặc biệt thường gặp ở trẻ sơ sinh và người cao tuổi. Ngoài ra, tình trạng nhiễm trùng mắt khác như đau mắt đỏ hoặc bệnh khô mắt có thể khiến bề mặt nhãn cầu bị tổn thương, gây tiết dịch bất thường. Viêm bờ mi hay viêm ở vùng rìa mí mắt cũng ảnh hưởng đến các tuyến dầu, thay đổi chất lượng màng nước mắt.
Bên cạnh những nguyên nhân trên, một số bệnh lý toàn thân như tiểu đường, rối loạn miễn dịch hoặc tác dụng phụ của một số loại thuốc như thuốc nhỏ mắt chứa chất bảo quản, thuốc kháng dị ứng (Histamine) cũng có thể làm gia tăng hiện tượng đổ ghèn. Vì vậy, bạn cần thăm khám bác sĩ nhãn khoa để nhận diện nguyên nhân bệnh và điều trị đúng cách.
Cảm cúm có thể là nguyên nhân gián tiếp gây ra mắt đổ ghèn.
Phân loại tình trạng mắt đổ ghèn
Để đánh giá chính xác mức độ nghiêm trọng và xác định hướng điều trị phù hợp, việc phân loại tình trạng mắt đổ ghèn theo các đặc điểm cụ thể là vô cùng quan trọng. Bác sĩ nhãn khoa thường dựa vào 2 tiêu chí chính là màu sắc và hình dạng của dịch tiết để đưa ra chẩn đoán ban đầu.
Phân loại theo màu sắc
Dịch tiết mắt có thể phản ánh các tình trạng sức khỏe khác nhau của mắt, đặc biệt khi xét đến màu sắc của dịch tiết. Nhận biết sự thay đổi này giúp bạn chủ động theo dõi và phát hiện dấu hiệu bất thường để xử trí kịp thời.
Dịch tiết trong suốt/trắng: Thường do nguyên nhân sinh lý bình thường, viêm kết mạc virus hoặc dị ứng nhẹ. Đặc điểm không có mùi, không gây đau, xuất hiện chủ yếu buổi sáng. Mức độ nghiêm trọng nhẹ, thường tự khỏi sau 3-7 ngày.
Dịch tiết vàng nhạt: Nguyên nhân từ nhiễm khuẩn nhẹ, viêm kết mạc vi khuẩn giai đoạn đầu. Đặc điểm hơi đặc, có thể có mùi nhẹ, kèm đỏ mắt và ngứa nhẹ. Cần theo dõi và có thể cần điều trị kháng sinh tại chỗ.
Dịch tiết vàng đậm/xanh: Nguyên nhân từ nhiễm khuẩn vi khuẩn nặng (Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae). Đặc điểm đặc sệt, có mùi hôi, dính mi mắt, kèm đau, sưng và đỏ mắt nghiêm trọng. Cần điều trị kháng sinh ngay lập tức và có thể cần nhập viện trong trường hợp nghiêm trọng.
Dịch tiết vàng nhạt cho thấy dấu hiệu nhiễm khuẩn nhẹ hoặc viêm kết mạc ở mắt.
Phân loại theo hình dạng
Dưới đây là 5 nhóm hình thái ghèn mắt thường gặp cùng với nguyên nhân gây ra:
Dịch tiết dạng nước: Đặc điểm vật lý có độ quánh thấp, chảy dễ dàng, trong suốt hoặc hơi đục, không dính. Cơ chế sinh bệnh do tăng tiết nước mắt phản xạ, viêm cấp tính giai đoạn đầu. Nguyên nhân thường gặp là do viêm kết mạc virus, dị ứng theo mùa (phấn hoa, bụi nhà), kích thích môi trường. Thời gian kéo dài 3-7 ngày, điều trị chủ yếu hỗ trợ triệu chứng.
Dịch tiết dạng nhầy: Độ quánh trung bình, trong suốt đến hơi đục, có tính dính, kéo được thành sợi. Thành phần chủ yếu từ chất nhầy tế bào goblet, chất đạm từ tuyến lệ. Nguyên nhân từ viêm kết mạc dị ứng mãn tính, hội chứng khô mắt, viêm kết mạc mùa xuân. Đặc điểm lâm sàng ngứa nhiều, ít đau.
Dịch tiết dạng mủ: Độ quánh cao, màu vàng đến xanh lục, dính chặt. Thành phần chủ yếu bạch cầu chết, vi khuẩn. Vi khuẩn thường gặp: Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae. Mức độ lây lan cao, cần tránh tiếp xúc.
Dịch tiết dạng sợi: Đặc biệt tạo sợi dài, thường trong suốt, dính mạnh vào bề mặt mắt. Do khô mắt mãn tính, hội chứng Sjögren, viêm bờ mi mãn tính.
Dịch tiết dạng nhầy biểu hiện tình trạng mắt bị viêm kết mạc.
Mắt đổ ghèn là biểu hiện của bệnh gì?
Dưới đây là 7 bệnh lý mắt đi kèm triệu chứng mắt đổ ghèn, bao gồm:
Khô mắt: Mắt đổ ghèn nhiều vào buổi sáng thức dậy kèm hiện tượng nhìn không rõ. Nếu tình trạng này trở nặng, bạn nên đi khám để kịp thời điều trị.
Viêm kết mạc (đau mắt đỏ): Mắt ra nhiều ghèn kèm theo các triệu chứng như đỏ mắt, đau rát, chảy nước mắt, hai mí sưng đỏ. Bạn không nên tự mua thuốc nhỏ mắt, có thể dẫn đến tình trạng hỏng giác mạc và mù loà. Chỉ nên sử dụng thuốc nhỏ mắt theo chỉ định của bác sĩ.
Lẹo mắt: Có nhiều ghèn mắt khi lẹo tiến triển nặng hơn. Bạn chỉ cần vệ sinh bằng nước sạch, chườm gạc ấm. Nếu sau vài ngày mà chưa giảm thì phải nhờ đến can thiệp của bác sĩ.
Cảm cúm: Ảnh hưởng tới các niêm mạc trong mắt, gây chảy gỉ mắt và kích thích mắt, sưng đỏ. Nếu như gỉ mắt có màu xanh hay vàng đậm thì có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng.
Để lại thông tin để được tư vấn miễn phí và hưởng các ưu đãi
Viêm mí mắt: Đây là tình trạng nhiễm trùng trong mắt khiến mắt bị kích thích, dẫn tới mắt đổ nhiều ghèn. Lông mi có thể bị dính lại và bạn có thể gặp khó khăn khi mở mắt vào buổi sáng.
Tắc lệ đạo: Là bệnh lý xảy ra khi hệ thống dẫn lưu nước mắt bị tắc nghẽn. Tình trạng này có thể tự khỏi, nhưng trong trường hợp bệnh nghiêm trọng, kéo dài, bạn có thể cần tới sự can thiệp của bác sĩ.
Mắt bị khô khi tuyến lệ chính và các tuyến lệ phụ không hoạt động hiệu quả: Khiến chảy nhiều nước mắt, ghèn mắt. Tình trạng này có thể được cải thiện bằng cách sử dụng nước mắt nhân tạo.
Giảm thị lực đột ngột, đau nhức dữ dội không thuyên giảm là triệu chứng thường gặp ở mắt đổ ghèn.
Ai dễ gặp tình trạng mắt bị đổ ghèn?
Dưới đây là 5 nhóm đối tượng thường gặp phải tình trạng mắt đổ ghèn do bệnh lý:
Trẻ em là nhóm nguy cơ cao nhất, đặc biệt trẻ sơ sinh (do tắc ống lệ bẩm sinh ở 50% trẻ), trẻ nhỏ đi nhà trẻ (dễ lây nhiễm chéo), trẻ có dị ứng (viêm kết mạc dị ứng theo mùa).
Người cao tuổi dễ mắc do suy giảm miễn dịch, giảm sản xuất nước mắt, các bệnh mãn tính như tiểu đường, tăng huyết áp ảnh hưởng đến mắt.
Người có yếu tố nguy cơ gồm những người đeo kính áp tròng (đặc biệt đeo qua đêm), làm việc trong môi trường bụi bẩn, khói thuốc, hóa chất, sử dụng máy tính nhiều giờ (giảm chớp mắt).
Người mắc bệnh nền như tiểu đường (giảm miễn dịch, dễ nhiễm trùng), các bệnh tự miễn (lupus, viêm khớp dạng thấp), hội chứng khô mắt miệng.
Phụ nữ mang thai do thay đổi hormone ảnh hưởng đến sản xuất nước mắt, tăng nguy cơ khô mắt và nhiễm trùng. Tỷ lệ phụ nữ mắc hội chứng Sjögren cao hơn nam giới (9:1).
Người đeo kính áp tròng thường xuyên không vệ sinh đúng cách cũng gây ra đổ ghèn mắt.
Cách điều trị mắt bị đổ ghèn
Vệ sinh mắt đúng cách bằng cách rửa nhẹ nhàng với nước muối sinh lý hoặc nước sạch, tránh chà xát mạnh có thể gây tổn thương thêm. Sử dụng khăn sạch, mềm để lau từ góc trong ra góc ngoài mắt, mỗi mắt sử dụng một khăn riêng để tránh lây chéo.
Chườm nóng giúp làm dịu triệu chứng viêm và thúc đẩy lưu thông máu, đặc biệt hiệu quả với trường hợp tắc tuyến bờ mi. Chườm lạnh có thể giảm sưng và ngứa trong các trường hợp dị ứng. Sử dụng nước mắt nhân tạo giúp duy trì độ ẩm cần thiết và rửa sạch các tác nhân gây kích ứng.
Điều trị theo nguyên nhân cần có sự hướng dẫn từ bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo hiệu quả và an toàn. Việc tự ý sử dụng thuốc mà không có chỉ định y tế có thể làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh. Bác sĩ sẽ thực hiện các xét nghiệm cần thiết để xác định nguyên nhân chính xác và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, bao gồm thuốc kháng sinh, thuốc chống viêm hoặc thuốc chống dị ứng tùy theo từng trường hợp cụ thể.
Sử dụng nước mắt nhân tạo giúp duy trì độ ẩm cần thiết và rửa sạch các tác nhân gây kích ứng.
Cách phòng ngừa mắt đổ ghèn
Vệ sinh cá nhân đúng cách là biện pháp phòng ngừa mắt đổ ghèn do các bệnh lý mắt hiệu quả nhất. Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt trước khi chạm vào vùng mắt, giúp ngăn ngừa việc truyền vi khuẩn và virus. Tránh thói quen chạm, dụi mắt bằng tay không sạch, đặc biệt trong môi trường công cộng.
Người sử dụng kính áp tròng cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình vệ sinh và bảo quản. Thay kính đúng chu kỳ, sử dụng dung dịch vệ sinh chuyên dụng và bảo quản trong hộp sạch sẽ. Tránh đeo kính quá lâu và cho mắt nghỉ ngơi thường xuyên.
Môi trường sống sạch sẽ góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa. Tránh tiếp xúc với bụi bẩn, khói thuốc và các chất gây ô nhiễm không khí. Duy trì độ ẩm phù hợp trong phòng, khoảng 40-60%, và đảm bảo thông gió tốt để hạn chế sự phát triển của vi khuẩn và nấm mốc.
Vệ sinh cá nhân phòng ngừa mắt đổ ghèn do các bệnh lý mắt hiệu quả nhất.
Các câu hỏi thường gặp liên quan đến mắt bị đổ ghèn
Trẻ bị đổ ghèn mắt và chảy nước mũi là bệnh gì?
Mối liên hệ giữa mắt và mũi thông qua ống lệ mũi tạo ra hiện tượng này. Các bệnh thường gặp bao gồm cảm lạnh thông thường, viêm xoang và nhiễm trùng đường hô hấp trên. Viêm kết mạc dị ứng thường kèm theo viêm mũi dị ứng, đặc biệt trong mùa phấn hoa hoặc khi tiếp xúc với chất gây dị ứng. Cần đưa trẻ đi khám khi có sốt cao, khó thở hoặc triệu chứng kéo dài quá 7 ngày. Chăm sóc ban đầu tại nhà bao gồm vệ sinh mũi họng, uống nhiều nước và nghỉ ngơi đầy đủ.
Mắt bị ghèn sợi là như thế nào?
Dịch tiết dạng sợi có đặc điểm tạo thành những sợi dài, trong suốt đến hơi trắng, dính chặt vào bề mặt mắt. Nguyên nhân chính là khô mắt mãn tính và viêm kết mạc mãn tính do sự mất cân bằng trong thành phần nước mắt. Cơ chế hình thành liên quan đến việc tăng sản xuất chất nhầy mucin và giảm thành phần nước. Phương pháp điều trị bao gồm sử dụng nước mắt nhân tạo, thuốc chống viêm và điều trị nguyên nhân gốc. Cần khám chuyên khoa khi triệu chứng kéo dài hoặc ảnh hưởng đến thị lực.
Trẻ sơ sinh bị đổ ghèn 1 bên mắt là do đâu?
Tắc ống lệ bẩm sinh là nguyên nhân phổ biến nhất, xảy ra khi màng mỏng che ống lệ không mở hoàn toàn sau sinh. Nhiễm trùng mắt sơ sinh có thể do vi khuẩn từ đường sinh hoặc môi trường bệnh viện. Chấn thương sinh và các bất thường bẩm sinh khác cũng có thể gây ra tình trạng này. Massage nhẹ nhàng vùng góc trong mắt theo hướng dẫn của bác sĩ có thể giúp mở thông ống lệ. Cần can thiệp y tế ngay khi có dịch tiết mủ, sưng đỏ nghiêm trọng hoặc triệu chứng không cải thiện sau 2 tuần.
Tại sao khi ngủ dậy mắt lại có nhiều ghèn?
Cơ chế sinh lý khi ngủ là nguyên nhân chính, do mắt không thực hiện động tác chớp trong thời gian dài. Sự tích tụ dịch tiết qua đêm là hiện tượng bình thường, giúp loại bỏ tế bào chết và tạp chất. Phân biệt bình thường và bất thường dựa vào lượng, màu sắc và tính chất dịch tiết. Các yếu tố như tuổi tác, môi trường khô hoặc ô nhiễm có thể ảnh hưởng đến lượng dịch tiết buổi sáng. Cách làm sạch mắt đúng cách là rửa nhẹ nhàng bằng nước ấm từ góc trong ra ngoài, sử dụng khăn mềm sạch.
Mắt đổ ghèn không chỉ là hiện tượng thông thường mà có thể là dấu hiệu cảnh báo những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cần được quan tâm đúng mức. Việc hiểu rõ các nguyên nhân từ sinh lý đến bệnh lý, phân loại theo màu sắc và hình dạng, cùng với các triệu chứng kèm theo giúp bạn có cái nhìn toàn diện về tình trạng này. Đặc biệt, việc nhận biết những dấu hiệu báo động và thời điểm cần tìm kiếm sự trợ giúp y tế chuyên nghiệp là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe thị giác.
Hệ thống Bệnh viện Mắt Sài Gòn với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm và dải công nghệ thiết bị đa dạng luôn sẵn sàng hỗ trợ và tư vấn cho bạn về các vấn đề về mắt đổ ghèn. Khi gặp phải các triệu chứng bất thường, bạn nên tìm kiếm sự tư vấn chuyên nghiệp để được chăm sóc sức khỏe mắt tốt nhất.
Tài liệu tham khảo:
- Centers for Disease Control and Prevention. (2023, December 4). Symptoms of Pink Eye (Conjunctivitis). CDC. https://www.cdc.gov/conjunctivitis/signs-symptoms/index.html
- Coroi, M. C., Bungau, S., & Tit, M. (2015). Preservatives from the eye drops and the ocular surface. Romanian journal of ophthalmology, 59(1), 2.
- Craig, J. P., Nichols, K. K., Akpek, E. K., Caffery, B., Dua, H. S., Joo, C. K., Liu, Z., Nelson, J. D., Nichols, J. J., Tsubota, K., & Stapleton, F. J. (2017). TFOS DEWS II Definition and Classification Report. The Ocular Surface, 15(3), 276–283.
- Healthdirect. (2024). Eye discharge. Australian Government Department of Health and Aged Care. https://www.healthdirect.gov.au/eye-discharge
- Khurana, S. (2024). Textbook of Ophthalmology (3rd ed.). Jalal-Abad International University. https://jaiu.kg/wp-content/uploads/2024/10/Textbook-of-Ophthalmology.pdf
- Lindsley, Ristina, Matsumura, Sueko, Hatef, Elham, Akpek, Esen K. (2012). Sample records for blepharitis. Office of Scientific and Technical Information. https://www.science.gov/topicpages/b/blepharitis
- MedlinePlus. (n.d.). (2016). Ketotifen ophthalmic. U.S. National Library of Medicine. https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a604033.html
- Skarbez, K., Priestley, Y., Hoepf, M., & Koevary, S. B. (2010). Comprehensive review of the effects of diabetes on ocular health. Expert review of ophthalmology, 5(4), 557-577.
